صندوق سرمایه‌گذاری پروژه
صندوق پروژه با کسب مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار تاسیس می‌شود و هدف آن تامین مالی پروژه‌ای مشخص است. به بیان دیگر، این صندوق ابزاری برای جمع‌آوری سرمایه خرد از عموم و هدایت آن به سوی پروژه‌هایی است که اجرا و یا تکمیل آنها بدون استفاده از این ابزار امکان‌پذیر نباشد. این صندوق‌ها در پروژه‌هایی مانند تبدیل نیروگاه گازی به سیکل ترکیبی، احداث کارخانه، پتروشیمی، نیروگاه و غیره سرمایه‌گذاری می‌کنند. با تاسیس صندوق برای یک پروژه، مسئولیت تمامی امور پروژه در طول دوران ساخت و بهره‌برداری به عهده شرکتی است که برای اجرای آن پروژه مورد نظر تشکیل می‌شود که تحت نظارت نهادها و ارکان قانونی فعالیت می‌کند.
پروژه‌های قابل قبول برای صدور مجوز تاسیس صندوق‌های پروژه عبارتند از:
- پروژه‌هایی که هزینه ساخت پیش‌بینی شده برای آنها، حداقل ۱۰۰ میلیارد ریال باشد.
- پروژه های نیمه تمام به شرط داشتن اطلاعات مالی شفاف.
- پروژه‌هایی که بازدهی پیش‌بینی شده در طرح توجیهی، برای سایر تامین‌کنندگان منابع مالی اجرای آن (به غیراز سرمایه گذاران)، از کمترین نرخ تسهیلات در نظام بانکی کشور کمتر نباشد.
- اظهار نظر حسابرس درخصوص صورت های مالی پروژه‌ها مقبول و بدون شرط باشد (درصورت مشروط بودن به تشخیص سازمان قابل تأیید می شود).
مزایا
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های پروژه مزایای اصلی زیر را دارد:
- قابلیت اطمینان: ارکان نظارتی شامل متولی، ناظر فنی و حسابرس در صندوق پیش‌بینی شده و وظایف و مسئولیت‌های ارکان مختلف از جمله ارکان اداره‌کننده، نظارت‌کننده و تضمین‌کنندۀ صندوق، به دقت تعریف شده‌اند. ساختار صندوق نیز به گونه‌ای طراحی شده که نسبت به اجرای به موقع پروژه و عدم سوءاستفاده از دارایی‌های صندوق، اطمینان معقولی حاصل شود.
- نقدشوندگی: سرمایه‌گذار میتواند واحدهای سرمایه‌گذاری خود را در هر زمان از طریق فروش به بازارگردان یا اشخاص دیگر نقد کند. بازارگردان بر اساس اساسنامه و مقررات مربوطه، مظنۀ قیمت‌های خود را در بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه برای خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری، روزانه اعلام می‌نماید.
- شفافیت اطلاعاتی: سرمایه‌گذار میتواند همواره اطلاعات مربوط به صندوق و پروژۀ صندوق را از طریق تارنمای صندوق دریافت کند. در این تارنما، پیشرفت ماهانه پروژه و صورت‌های مالی و گزارش عملکرد صندوق هر سه ماه یک‌بار منتشر می‌شوند. برخی از گزارش‌ها و اطلاعات صندوق در تارنما‌های سازمان یا بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه نیز در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
- صرفه‌جویی ناشی از مقیاس: گرچه تشکیل صندوق و کارمزدهای ارکان آن هزینه‌بر است، لکن با تجمیع سرمایه‌ها در صندوق، سهم هر سرمایه‌گذار از هزینه‌های مذکور و هزینه‌های اجرای پروژه سرشکن می‌شود.
- کاهش زمان افزایش سرمایه: تشریفات افزایش سرمایۀ صندوق در مقایسه با شرکت‌های سهامی، انعطاف‌پذیر و به روز‌تر است و مراحل آن در زمان کمتری قابل اجرا است.
- مزایای مالیاتی: تمامی درآمدهای صندوق و درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری در صندوق و درآمدهای حاصل از نقل و انتقال گواهی‌های سرمایه‌گذاری-یا همان درآمدهای حاصل از صدور و ابطال آنها-از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش‌افزوده معاف می‌باشند. این معافیت بازده واقعی صندوق را در سبد سرمایه‌گذاری بالا می‌برد.
ریسک‌ها
سرمایه‌گذاری در صندوق پروژه ریسک‌هایی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- ریسک کاهش ارزش دارایی صندوق: انتظار می‌رود که مبالغ حاصل از فروش پروژه‌ی صندوق پس از اجرا و بهره‌برداری از آن، از مبالغ صرف شده برای اجرای آن بیشتر باشد. اما ممکن است در اثر تغییر در شرایط، برخلاف پیش‌بینی درآمد حاصل از فروش پروژه کمتر از منابع صرف شده برای آن باشد و سرمایه‌گذاران زیان کنند.
- ریسک عدم اتمام پروژه در موعد مقرر: تاخیر در اجرای پروژه و بهره‌برداری از آن، بازدهی صندوق را کاهش می‌دهد و حتی ممکن است آن را با زیان مواجه کند. البته ارکان صندوق طبق اساسنامه صندوق، مسئول جبران خسارت‌های وارده به صندوق در اثر قصور خود هستند و قراردادهایی که برای اجرای پروژه با پیمانکاران منعقد می‌شود به گونه‌ای است که پیمانکاران نیز مسئول جبران خسارت‌های وارده در اثر تخلف خود باشند.
- ریسک افزایش هزینه‌های پروژه یا کاهش درآمدهای آن: هزینه‌های اجرای پروژه و درآمدهای حاصل از بهره‌برداری از آن در طرح توجیهی پیش‌بینی می‌شوند. اما ممکن است در عمل هزینه‌های اجرای پروژه بیشتر یا درآمدهای آن کمتر از مقادیر پیش‌بینی شده تحقق یابند، که این موضوع باعث افت بازدهی صندوق می‌شود.
- ریسک کاهش قیمت بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری: با توجه به قابل معامله بودن واحدهای سرمایه‌گذاری، در صورتی که سرمایه‌گذار بخواهد واحدهای سرمایه‌گذاری خود را در بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه بفروشد، امکان دارد به دلیل کاهش خالص دارایی‌های صندوق یا شرایط خاص بازار، قیمت واحدها کاهش یابند. چنانچه مبلغ حاصل از فروش واحدهای سرمایه‌گذاری پس از کسر کارمزدهای مربوطه از مبلغ پرداختی سرمایه‌گذار برای پذیره‌نویسی یا خرید واحدهای سرمایه‌گذاری کمتر شود، وی زیان می‌کند.
- ریسک نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری: به‌منظور کاهش ریسک نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق در بورس یا بازار خارج از بورس متشکل پذیرفته می‌شود. بازارگردان صندوق متعهد است در روزهای معاملاتی برای خرید یا فروش واحدهای سرمایه‌گذاری به قیمت‌هایی که طبق مقررات تعیین می‌شود، اقدام نماید. اما این تعهد محدودیت دارد. در صورت انجام تعهدات بازارگردان و نبود تقاضا برای خرید واحدها به قیمتی که توسط سرمایه‌گذاری پیشنهاد شده است، امکان دارد سرمایه‌گذار نتواند واحدهای خود را به فروش رساند.
ارکان تشکیل‌دهنده
طبق تعریف سازمان بورس و اوراق بهادار ارکان اصلی هر صندوق به ارکان نظارتی، ارکان اجرایی و ارکان مرتبط با سازمان بورس تقسیم می‌شوند.
در جدول زیر شرح وظایف هر یک از رکنها به همراه الزامات مورد نیاز آنها آورده شده است.
فرآیند
براساس امیدنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، صندوق به منظور اجرای پروژه، یک شرکت سهامی خاص را که شرکت پروژه نامیده می‌شود، از بین شرکت‌های موجود انتخاب یا تاسیس کرده و اجرای پروژه را به آن واگذار می‌کند. کلیه سهام شرکت پروژه به صندوق تعلق دارد. پس از تکمیل پروژه و آغاز بهره‌برداری از آن تا حد امکان و مطابق مفاد اساسنامه، دارایی‌ها و تعهدات صندوق به شرکت پروژه منتقل می‌گردد. آن‌گاه شرکت پروژه به شرکت سهامی عام تبدیل شده و سهام آن در بورس یا بازار خارج از بورس قابل معامله می‌شود. دارایی‌های صندوق پروژه از جمله سهام شرکت پروژه، بین دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق تقسیم شده و صندوق تصفیه و منحل می‌شود.
تاریخچه
تنها صندوق پروژه در ایران صندوق سرمایه‌گذاری پروژه پرند است. این صندوق توسط گروه مپنا در سال ۱۳۹۶ تاسیس شد. صندوق به منظور تبدیل نیروگاه گازی پرند مپنا به سیکل ترکیبی تشکیل شد. از مجموع ۲۸۰۰ میلیارد تومان هزینه اجرای این پروژه، حدود ۳۵۰ میلیارد تومان از طریق این صندوق از سرمایه‌گذاران خرد تامین شد.