گزارشاتگزارشات برگزیدهآتیه بازارهای مالی از دید کاریزما

بازارهای مالی در جهان

اهمیت بازارهای مالی از آنجا ناشی می‌شود که اغلب مطالعات و نظریات مربوط به رشد اقتصادی، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری حاصل از آن را مهم‌ترین عامل محرک رشد اقتصادی می‌دانند. به همین دلیل و با توجه به نقش بازارهای مالی به‌ویژه بازار سرمایه در هدایت پس‌اندازهای افراد جامعه به سمت سرمایه‌گذاری مولد، بازار سرمایه در اغلب نقاط دنیا دارای نقش مهم و اساسی در رشد و شکوفایی اقتصادی است. بازارهای مالی دنیا سال ۲۰۲۰ را با شک ناشی از گسترش ویروس کرونا آغاز کردند و در بازه زمانی کوتاه‌مدت افت‌ را کردند. شاخص بورس‌های مهم در سراسر دنیا تحت تاثیر اخبار نامطلوب، بعید است حتی در میان‌مدت مسیر صعودی را در پیش گیرند.

بررسی بازارهای مالی آمریکا. در سه ماهه دوم سال میلادی جاری، خوش‌بینی مجدد سرمایه‌گذاران بازارهای آمریکا را از وضع راکد سه ماهه اول جدا کرد. شاخص S&P 500 پس از آنکه در سه ماهه اول ۷۹/۳۳درصد از سقف خود افت کرد،  از ۲۳ مارس تا پایان سه ماهه دوم ۳۹.۳۱درصد بازدهی را تجربه کرد. این بازده بالای سهام در سایه عدم‌اطمینان مربوط به کاهش سود شرکت‌ها، ناآرامی‌های گسترده مدنی و افزایش شیوع کووید-۱۹ در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاد. در این سه ماهه، موجی از آمارهای ضعیف اقتصادی نظیر کاهش شدید تولید ناخالص داخلی ایالات‌متحده بر فضای تجاری جهان حاکم بود، اما به نظر چشم‌انداز تیره و تار بازار با محرک‌های پولی (کاهش نرخ‌های بهره) که نقدینگی عظیمی را به بازار وارد می‌کردند و محرک‌های مالی (افزایش هزینه‌های دولت) که پول کلانی را به کیف پول مصرف‌کنندگان می‌ریختند، بهتر شد. در این دوره، بسیاری از ایالت‌ها محدودیت‌های قرنطینه را کاهش دادند و آمار خرده‌فروشی و بیکاری بهتر از حد انتظار بود و این امر انتظارات برای شکل‌گیری یک مسیر V شکل برای بهبود شرایط اقتصادی را افزایش داد.

براساس گزارش دفتر تحقیقات ملی اقتصادی ([۱]NBER)، پس از طولانی‌ترین دوره رونق اقتصادی در تاریخ آمریکا، این کشور در ماه فوریه رسماً وارد رکود شد. صندوق بین المللی پول نیز پیش‌بینی رشد اقتصادی جهانی خود را به پایین‌ترین سطح یعنی ۹/۴- درصد، که این بدترین رکود اقتصادی از زمان رکود بزرگ و بسیار بدتر از کاهش۱/۰ درصدی بحران مالی سال ۲۰۰۸ است. اما نشانه‌هایی مبنی بر اینکه اقتصاد در اواخر سه ماهه شروع به بازگشت کرد، دیده ‌شد. شاخص‌های PMI تولیدی و غیرتولیدی (شاخص خرید مدیران) در ماه ژوئن افزایش یافت. هردوی این شاخص‌ها در اوایل آوریل در پایین‌ترین مقدار خود از زمان بحران مالی سال ۲۰۰۸ رسیده بودند، اما در پایان سه ماهه دوم به بالای ۵۰ رسیدند (مقدار بالای ۵۰ نشان‌دهنده اوضاع رو به بهبود است). داده‌های بازار کار نیز بهتر از حد انتظار بود. نرخ بیکاری از اوج ۷/۱۴ درصد در ماه آوریل به ۱/۱۱ درصد در ماه ژوئن کاهش یافت. در ماه ژوئن با بازگشایی مشاغل ۸/۴ میلیون شغل ایجاد شد. اما تعداد درخواست‌های دریافت بیمه بیکاری در ماه ژوئن همچنان در سطح ۵/۱ میلیون نفر باقی ماند که بالاتر از تمام دوره بحران مالی قبل است.

فدرال رزرو ایالات متحده (فد) در بحران اخیر سریعاً واکنش نشان داد و با سیاست‌های خود حمایت همه‌جانبه‌ای از بازار به عمل آورد. در این میان اقداماتی همچون کاهش نرخ‌های کوتاه‌مدت بهره و خرید اوراق قرضه رهنی اتفاق افتاد. فدرال رزرو طرح خرید بدهی ۷۵۰ میلیارد دلاری شرکت‌ها را عملی کرد، و اوراق قرضه با درجه سرمایه‌گذاری پایین‌تر را خریداری کرد. فدرال رزرو خریدهای خود را با ETFها آغاز کرد، اما در ماه ژوئن به اوراق شرکت‌های بزرگ نیز گسترش داد. این اقدامات محرک منجر به بزرگ شدن ترازنامه بانک شد به‌طوری که دارایی‌های بانک در طول سه ماهه از هفت تریلیون دلار فراتر رفت و انتظار می‌رود که بالاتر نیز برود. با افزایش بحران، کنگره در حال بررسی یک بسته کمک اقتصادی اضافی برای افزایش کمک‌هزینه بیکاری و ارائه کمک‌های بیشتر به میلیون‌ها آمریکایی است.

 

• بازار سهام

بازار سهام ایالات‌متحده در طی سه ماه با بازدهی مثبت در تمام یازده بخش شاخص S&P 500 فصل بسیار خوبی را سپری کرد. این شاخص در دوره مذکور  ۵۴/۲۰ درصد افزایش یافت، که قوی‌ترین بازده سه ماهه S&P 500 از سال ۱۹۸۸ است. عملکرد قوی بازده بخش‌های خدمات و فناوری اطلاعات به ترتیب ۳۲.۸۶ و ۳۰.۵۳ بود که منجر به بالا رفتن بازار شد. در این میان شرکت‌های اپل و آمازون عملکرد بسیار خوبی داشتند و هر دو بیش از ۴۰ درصد بازده را در طی این سه ماهه از آن سرمایه‌گذاران کردند.

بخش انرژی نیز ۵۱/۳۳ درصد سوددهی را تجربه کرد. دلیل اصلی این اتفاق افزایش قیمت نفت بود. بخش‌های یوتیلیتی و کالاهای اصلی با رشد کندتری به ترتیب بازده‌های ۷۳/۲ و ۱۲/۸ درصدی داشتند. شرکت‌های کوچک در طی این سه ماهه با افزایش ۴۲/۲۵ درصدی شاخص Russell 2000  عملکرد بهتری داشتند، اما شاخص در پایان این دوره ۹۸/۱۲ درصد پایین‌تر از مقدار مشابه در یک سال قبل قرار داشت. سهام رشدی برتری خود بر سهام ارزشی را در تمام بازارحفظ کرد؛ اتفاقی که به واگرایی شدید رشد و ارزش در بلندمدت خواهد انجامید. به عنوان مثال، در طول پنج سال، شاخص رشدی Russell 1000  ۸۹/۱۵ درصد افزایش داشته در حالی که شاخص ارزشی آن ۶۴/۴ درصد بازدهی کسب کرده است. در خارج از ایالات‌متحده، بازارهای توسعه‌یافته و نوظهور در این سه ماهه کمی از ایالات‌متحده عقب ماندند. اما شاخص MSCI EAFE و MSCI Emerging Markets بازده‌های ۸۸/۱۴ و ۰۸/۱۸ درصدی را تجربه کردند.

• اوراق با درآمد ثابت

شاخص Bloomberg Barclays U.S. Aggregate که معیاری مهم برای ارزیابی عملکرد بازار است، در این دوره بازده ۹۰/۲ درصدی داشت. ریسک‌پذیری سالم و مداخلات فدرال رزرو، اسپردهای اعتباری را در این دوره کاهش داد.

اوراق با درجه سرمایه‌گذاری با بازده ۹۸/۸ درصد عملکرد بهتری از دیگر اوراق داشتند. اوراق قرضه پرریسک‌تر حتی بازده بالاتری از اوراق مذکور داشتند، به‌طوری‌که رشد Index  Bloomberg Barclays U.S. Corporate High Yield در این دوره ۱۸/۱۰ درصد بود؛ اگرچه این شاخص هنوز هم ۸/۳ درصد پایین‌تر از سال قبل است. در مقایسه با افت چشمگیر سه ماهه اول، نرخ‌های بهره در سه ماهه دوم نسبتاً پایدار بود، زیرا بازده ۱۰ ساله خزانه‌داری با چهار واحد پایه، کاهش یافت تا سه ماهه دوم با بازده کم‌سابقه ۶۴/۰ درصدی بسته شود. منحنی نرخ بهره نیز تغییر محسوسی نکرد، که دلیل اصلی آن کنترل نرخ‌های کوتاه‌مدت توسط فدرال رزرو بود. با وجود این، منحنی‌های نرخ بهره تقریباً ثابت ماندند چراکه به‌عنوان نمونه، اسپرد، فاصله دو نرخ، اوراق اسناد دو ساله و ۱۰ ساله در سطح ۵/۰ درصد باقی ماند. جهش در بازار اوراق قرضه شهرداری باعث کاهش بازده شد و باعث شد اوراق شهرداری‌ها ۷۲/۲ درصد بازده بیشتر از  Bloomberg Barclays Municipal Bond Index کسب کنند.

اوراق خارجی نیز خوب عمل کردند به نحوی که شاخص Bloomberg Barclays Global Aggregate Index در این سه‌ماهه ۳۸/۳ درصد رشد کرد.

بازار سرمایه در ایران

بازار سرمایه در حالی سال ۱۳۹۹ را آغاز کرد که بسیاری از بازارهای مالی و کالا در جهان به دلیل شیوع بیماری کرونا و همچنین جنگ نفتی میان کشورهای روسیه و عربستان به دلیل بی‌نتیجه بودن آخرین جلسه اوپک، با افت قابل ملاحظه‌ای مواجه شده‌اند. اما نماگرهای بازارهای سرمایه نشان می‌دهد کهروندها بهبود یافته است.

با وجود تمام مشکلات در سطح اقتصاد کلان کشور، بازار سرمایه با استقبال بی‌نظیری از سوی سرمایه‌گذاران به خصوص گروه‌های مختلف مردم رو به رو بوده و همین استقبال، موجب شد این بازار در مقایسه با دیگر بازارها، بیشترین بازدهی را برای سرمایه‌گذاران رقم بزند.

ورود نقدینگی به بازار بورس موجب شد که این بازار بتواند در شرایط پیچیده و دشوار اقتصادی جان تازه‌ای بگیرد. علاوه بر این حضور شرکت‌های بزرگ مانند هلدینگ‌های پتروشیمی و فولادی در بورس و سوددهی آن‌ها اعتماد مردم به بازار بورس را افزایش داد.

بازارهای دیگر مانند سکه و ارز در سال گذشته نشان دادند که دچار نوساناتی غیرقابل‌کنترل می‌شوند و این موضوع عاملی برای ضرر سرمایه‌گذاران، به خصوص سرمایه‌گذاران خرد می‌شود. از این رو یکی از بهترین بازارها برای سرمایه‌گذاری بورس بود.

حضور فعال سرمایه‌گذاران در بازار نه‌تنها به رشد آن کمک کرد و سوددهی برای سرمایه‌گذاران خرد ایجاد کرد، بلکه موجب شد پول‌های جدیدی به سمت شرکت‌های فعال ایرانی سوق داده شود و این مسئله عاملی برای رونق بازار سرمایه شده است. تورم انتظاری، ریزش ارزش ریال، پایین بودن نرخ بهره‌ بانکی، افزایش پایه پولی کشور از جمله عوامل تأثیرگذار در رونق این بازار و روانه شدن سرمایه‌‌ها به سمت آن است.

در ماه‌های اخیر شرکت‌های بزرگ مانند تولیدکنندگان فولاد، صنایع پتروشیمی و پالایشگاه‌ها توانستند سرمایه از بازار جذب کنند. علاوه بر این عرضه سهام شرکت‌های جدید توانست بازار را بزرگ کند، این رشد ارزشی در کنار حضور شرکت‌های جدید‌،  پیشرانی برای افزایش اعتبار بازار سرمایه نزد عموم شده است.

در این میان حمایت دولت و حاکمیت از این بازار نیز دلیل دیگری برای اعتماد هرچه بیشتر مردم و ورود سرمایه‌های خرد به آن شده است. این روند به رونق و بلوغ بورس کمک کرده است. هرچند با ورود مردم به این بازار، رفتارهای هیجانی نیز زنگ خطری برای آن شده است.

تغییرات بازار در دو سال اخیر و به‌ویژه در چندماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹ چشمگیر بود. اعداد و ارقام معاملات و ارزش بازارهای بورس و فرابورس این روند را نشان می‌دهند. در نمودار ۷ تغییرات شاخص کل و ارزش معاملات بورس تهران در یک سال گذشته نشان داده شده است. ارزش بازار در پایان مرداد ۹۹ در مقایسه با ماه مشابه سال قبل به میزان  ۶۲,۱۹۶,۳۹۵ میلیارد ریال برابر  با ۶۵۹ درصد افزایش یافت و از  ۹,۴۳۲,۴۸۹ میلیارد ریال به  ۷۱,۶۲۸,۸۸۵ میلیارد ریال رسید.

نمودار ۷- تغییرات شاخص کل و ارزش معاملات بورس تهران در یک سال گذشته

 

حجم معاملات نیز روند افزایشی داشت. در ۵ ماهه ابتدایی سال ۹۹ حجم معاملات انجام شده در بازارهای مختلف بورس تهران نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دوبرابر شد. جزئیات آمار مربوط به حجم معاملات در دو دوره فوق در جدول ۳ آمده است.

 

جدول ۳- حجم معاملات پنج ماهه ابتدایی سال ۹۹ در مقایسه با سال گذشته

 

اطلاعات مربوط به ارزش معاملات در دو دوره مذکور نیز در ادامه آمده است که روند مشابهی با حجم معاملات را نشان می‌دهد. جزئیات اطلاعات در جدول ۴ بیان شده است.

 

جدول ۴- ارزش معاملات پنج ماهه ابتدایی سال ۹۹ در مقایسه با سال گذشته

 

در بازار فرابورس نیز شاهد اتفاقی مشابه بودیم. آمار و اطلاعات مربوط به بازار فرابورس برای ارزش و حجم معاملات در دوره ۵ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل در جدول ۵ آمده است.

 

جدول ۵- ارزش  و حجم معاملات بازار فرابورس در ۵ ماه اول سال ۱۳۹۹ در مقایسه با سال قبل

 

لازم به ذکر است که در هر دو بازار بورس و فرابورس، محصولات شیمیایی، فلزات اساسی، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری بیشترین ارزش بازار را در میان صنایع به خود اختصاص داده‌اند. برای نمونه، سهم ارزش بازار صنایع مختلف در بازار فرابورس در پایان مرداد ۱۳۹۹ به شرح نمودار ۸ بوده است.

 

نمودار ۸- سهم ارزش بازار صنایع مختلف در بازار فرابورس در پایان مرداد ۱۳۹۹

 

 

 

[۱] National Bureau of Economic Research