ابزار بدهی
تامین مالی از بدهی
اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار است که به منظور تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق یک نوع وام هستند که وام‌دهنده و وام‌گیرنده، به ترتیب خریداران و ناشرین این اوراق هستند. تنوع ابزارهای مبتنی بر بدهی به شرکت‌ها، امکان انتشار اوراق بدهی با تکیه بر دارایی¬های ثابت، سرمایه¬گذاری¬های بلندمدت و منافع آتی خود را می¬دهد. با این کار شرکت از خریداران این اوراق در بازار سرمایه استقراض می¬کند. تیم تامین مالی گروه کاریزما به عنوان مشاور عرضه وضعیت متقاضی را بررسی و مناسب‌ترین اوراق بدهی را به منظور رفع نیاز وی پیشنهاد می‌دهد.
اوراق بدهی را می‌توان بر اساس ناشر آن به سه دسته‌ی دولتی، شرکت‌ها و شهرداری‌ها تقسیم نمود. علاوه بر این، اوراق بدهی را می‌توان در سه دسته اوراق خزانه‌ی اسلامی، اوراق مشارکت و صکوک به شرح زیر طبقه بندی نمود.
لازم به ذکر است در سال‌های اخیر، انتشار اوراق تبعی به عنوان روشی نوین جهت تأمین مالی دارندگان سهام شرکت‌ها معرفی گردیده است.
تفاوت استقراض از بازار سرمایه با تسهیلات بانکی
انواع اوراق:
اجاره
اوراق اجاره ابزاری است برای تامین منابع مالی بلندمدت به پشتوانۀ بخشی از دارایی‌های موجود شرکت یا دارایی‌هایی که شرکت قصد خرید آن را دارد. انتشار اوراق اجاره با یکی از دو هدف تامین دارایی و تامین نقدینگی (به پشتوانه سهام و یا به پشتوانه دارایی واجد شرایط شرکت) صورت می‌گیرد. این اوراق قابل نقل و انتقال در بورس هستند و نشان دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مبنای انتشار اوراق است.
مزایای انتشار اوراق اجاره برای شرکت‌ها:
- امکان استفاده از دارایی‌های واجد شرایط شرکت و تامین منابع مالی به میزان ارزش روز آن‌ها،
- امکان مصرف وجوه جمعآوری شده از محل انتشار اوراق در تمامی پروژههای شرکت،
- سهولت انتشار اوراق اجاره نسبت به سایر اوراق با توجه به مبتنی بر دارایی بودن آن‌ها،
- ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار :
- عدم موافقت با سهام مورد درخواست بانی جهت تامین مالی در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار،
اجاره با هدف خرید دارایی
در این حالت اوراق اجاره به‌منظور خرید دارایی مورد نیاز شرکت شما منتشر می‌شود. نهاد واسط، دارایی هدف را، با استفاده از وجوه قرض شده از طریق فروش اوراق، خریداری نموده و به شرکت شما اجاره می‌دهد.
اجاره مبتنی بر دارایی با هدف تامین نقدینگی
در این حالت اوراق اجاره به‌منظور تامین نقدینگی لازم برای فعالیت شرکت منتشر می‌شوند. نهاد واسط با استفاده از پول حاصل از فروش اوراق، به وکالت از سرمایه‌گذاران، دارایی موضوع انتشار اوراق را از شرکت شما خریداری می‌کند. سپس در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک مجدداً به شما اجاره می‌دهد. این اوراق می تواند بر پایه زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشین‌آلات، تجهیزات و وسایل حمل و نقل منتشر شود.
ویژگی دارایی‌های قابل قبول:
- ارزش روز دارایی می‌بایست متناسب با مبلغ تامین مالی موردنیاز باشد. ارزش‌گذاری بر اساس گزارش کارشناسان رسمی دادگستری یا مرکز امور مشاوران حقوقی، وکلا و کارشناسان قوه قضاییه تعیین می‌شود،
- به‌کارگیری دارایی در فعالیت شرکت شماجریانات نقدی ایجاد یا از خروج وجوه نقد جلوگیری کند،
- هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی، منافع و حقوق ناشی از آن وجود نداشته باشد،
- نهاد واسط محدودیتی برای تصرف و اعمال حقوق مالکیت در دارایی نداشته باشد،
- مالکیت دارایی مشاع نباشد. مگر به شرط واگذاری مالکیت کل دارایی به بانی از سوی شریک،
- امکان واگذاری به غیر را داشته باشد،
- تا زمان انتقال مالکیت دارایی به ناشر، دارایی پوشش بیمه کافی داشته باشد،
اجاره مبتنی بر سهام
در این حالت، شرکت می‌تواند بر مبنای سهام تحت تملک خود اوراق اجاره منتشر کند. مبلغ تامین مالی بانی به میزان ارزش دارایی‌های ثابت مشهود شرکت‌های زیر مجموعه بانی و یا خالص دارایی‌های همان شرکت، هر کدام که کمتر باشد، خواهد بود.
شرایط سهام مبنای انتشار:
- سهام مبنای انتشار اوراق اجاره باید در بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران پذیرفته شده باشد،
- سهام مبنای انتشار اوراق اجاره مورد تایید کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار باشد،
- ارزش سهام مبنای انتشار براساس حداقل قیمت پایانی سهام طی سه ماه اخیر تعیین می‌شود،
- نماد سهام مبنای انتشار، طی سه ماهه منتهی به ارایه درخواست شرکت به سازمان بورس و اوراق بهادار، نباید بیش از ده روز متوقف بوده باشد،
مرابحه
شرکت‌ها می‌توانند از اوراق مرابحه به‌منظور تامین سرمایه در گردش مورد نیاز و خرید دارایی استفاده نمایند.
شرکت پول حاصل از فروش اوراق را برای خرید نقدی دارایی یا مواد اولیه استفاده می‌کند. سپس با پرداخت اقساط بدهی خود به سرمایه‌گذاران را تصفیه می‌کند. شرکت تا تصفیه کامل بدهی با سرمایه‌گذاران در دارایی خریداری شده مالکیت مشاع دارد.
در فرآیند انتشار اوراق مرابحه، بانی و فروشنده نباید دارای اتحاد مالکیتی باشند.
با اوراق مرابحه می‌توان زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل و نقل، نرمافزارهای الکترونیکی و بانکهای اطلاعاتی، مواد و کالا خرید.
ویژگی دارایی‌های قابل قبول جهت انتشار:
- دارایی در زمان انتشار اوراق موجود باشد یا امکان تحویل آن در موعد مورد نظر بانی وجود داشته باشد،
- به‌کارگیری دارایی در فعالیت شرکت شماجریانات نقدی ایجاد یا از خروج وجوه نقد جلوگیری کند،
- هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی وجود نداشته باشد،
- تصرف و اعمال حقوق مالکیت در آن برای نهاد واسط محدودیت نداشته باشد،
- امکان واگذاری به غیر را داشته باشد،
- مالکیت آن به صورت مشاع نباشد،
مزایای انتشار:
- امکان تامین سرمایه در گردش شرکت و تامین مواد اولیه مصرفی با استفاده از این ابزار،
- سهولت انتشار اوراق مرابحه نسبت به سایر اوراق با توجه به مبتنی بر دارایی بودن این اوراق،
ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:
- عدم موافقت با فروشنده در فرآیند انتشار اوراق مرابحه به علت مالکیت متحد دو رکن بانی و ناشر،
منفعت
شرکت‌ها می‌توانند بر مبنای درآمدهای آتی حاصل از فروش محصولات یا ارایه خدمات، پس از کسر بهای تمام شده و هزینه بهره‌برداری مرتبط، اوراق منفعت منتشر کنند. مبلغ اوراق قابل انتشار از تنزیل سود ناخالص آتی حاصل می‌شود.
نهاد واسط (ناشر اوراق) مسئول بستن قراردادهای لازم با شرکت متقاضی تامین مالی برای استفاده از منافع موضوع اوراق و وصول وجوه حاصل از آن از جانب سرمایه‌گذاران است.
مزایای انتشار:
- امکان استفاده از ارزش فعلی منافع محرز شده و آتی یک خط تولید و یا خدمات قابل ارایه نظیر فروش بلیط و تامین مالی به پشتوانه این منافع،
- امکان تعیین سقف و کف برای نرخ بهره اوراق با استفاده از قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش،
ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:
- عدم موافقت با موضوع انتشار اوراق منفعت شرکت متقاضی در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار
- ریسک کمتر شدن منافع حاصل از موضوع انتشار اوراق از برآورد اولیه. در این صورت شرکت متعهد به پرداخت مابهالتفاوت مبلغ تعهد شده با مبلغ تحقق یافته به سرمایه‌گذاران اوراق است. در این صورت سقف و کف اوراق در جهت منافع ذینفعان با قراردادهای اختیار خرید و فروش تضمین می‌شود.
شرایط منافع اوراق منفعت:
- منفعت مبنای انتشار اوراق می‌بایست در زمان انتشار اوراق دارای جریانات نقدی باشد،
- تعلق منفعت مبنای انتشار اوراق می‌بایست به متفاضی تامین مالی محرز شده باشد و تدوام آن در آینده بیش ازعمر اوراق باشد،
- هیچ نوع محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال، تصرف و استفاده از منفعت مبنای انتشار اوراق وجود نداشته باشد،
- در صورتی که منفعت مورد نظر ناشی از دارایی معینی است، تامین مالی دیگری بر مبنای عین دارایی انجام نشده باشد و همچنین دارایی مورد نظر در رهن یا توثیق قرار نگرفته باشد،
سفارش ساخت (استصناع):
اوراق سفارش ساخت برای تامین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار به پشتوانه دارایی‌هایی که شرکت قصد ساخت آن را دارد، بکار می‌رود. این روش ابزاری برای تامین مالی فعالیت‌های پیمانکاری و تولیدی است.
شرکت در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخصی را در زمان معین متعهد می‌شود.
نهاد واسط می‌تواند با اخذ ضمانتنامه بانکی بدون قید و شرط یا توثیق اوراق بهادار، حداکثر تا یک پنجم مبلغ کل اوراق را به عنوان پیشپرداخت به شرکت بدهد. این نهاد پس از تحویل گرفتن دارایی، می‌تواند آن را در قالب عقد قرارداد دیگری مانند اجاره یا مرابحه تا پایان عمر اوراق در اختیار شرکت بگذارد.
شرایط دارایی مبنای انتشار:
- هر نوع دارایی که امکان ساخت و تحویل آن در موعد مورد نظر شرکت وجود داشته باشد.
- نبود محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای ساخت و انتقال دارایی،
- از زمان شروع ساخت تا پایان سررسید اوراق، دارایی باید پوشش بیمه کافی، از جمله بیمه مسئولیت مدنی و بیمه تمام خطر پروژه، را داشته باشد،
- تمامی مجوزهای قانونی لازم برای ساخت آن از مراجع ذیربط اخذ شده باشد،
- دارایی در حال ساخت تا پرداخت کلیه وجوه اوراق، به وکالت از طرف دارندگان اوراق تحت مالکیت نهاد واسط قرار می‌گیرد،
مزایای انتشار:
- امکان تامین منابع مالی برای ساخت دارایی که شرکت قصد ساخت آن را دارد. به طور مثال شرکت‌های فعال در حوزه راهآهن برای ساخت واگن و قطار شهری،
- با توجه به عدم تزریق نقدینگی به صورت یکجا به پروژه، امکان سرمایه‌گذاری وجوه جمعآوری شده از محل انتشار اوراق توسط نهاد واسط وجود دارد،
- عدم ساخت و تحویل دارایی در موعد زمانی مقرر،
خرید دِین:
اوراق خرید دین به منظور خرید مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف منتشر می‌شود.
شرکت‌های سهامی، تعاونی، مؤسسات و یا نهادهای عمومی غیر دولتی مشمول ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری می‌توانند بر مبنای ارزش حال مطالبات مدت‌دار خود از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از عقود مبادلهای اقدام به انتشار اوراق خرید دین نمایند.
سرمایه‌گذاران اوراق خرید دین، به نهاد واسط وکالت بلاعزل می‌دهند مطالبات را از بانی بخرد.
مزایای انتشار:
- ابزار مناسبی است برای تامین مالی شرکت‌های که درآمد خود را به صورت اقساط دریافت مینمایند، به ویژه شرکت‌های واسپاری،
ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:
- عدم موافقت با مطالبات شرکت متقاضی تامین مالی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار،
جُعاله:
اوراق جعاله، اوراق مالکیت مشاع دارایی است که براساس قرارداد جعاله، تعهد انجام و تحویل آن مقرر شده است. بعد از پایان عمل موضوع قرارداد جعاله، صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه عمل خواهند بود که این نتیجه ممکن است خدمت و یا دارایی فیزیکی باشد.
نهاد واسط به وکالت از طرف خریداران اوراق قرارداد جعاله با بانی و پیمانکار منعقد می‌کند. بانی ملزم به احداث، تکمیل یا تعمیر طرح موضوع انتشار است، که می‌تواند در این راستا اقدام به انتخاب پیمانکار نماید. شرکت طرف قرارداد بعد از احداث، تکمیل و یا تعمیر طرح، آن را به بانی تحویل می‌دهد. کلیه هزینه‌های مربوط به انتشار اوراق جعاله حسب مورد بر عهده بانی یا پیمانکار هستند.
اوراق جعاله برای احداث پروژه در دو قالب قابل اجرا است. در قالب اول پرداخت پرداخت سود بر عهده بانی است و سود اوراق معین و قطعی. در قالب دوم سود اوراق به صورت علی‌الحساب و پرداخت آن توسط پیمانکار انجام می‌شود.
در فرآیند انتشار اوراق جعاله بانی باید وزارتخانه، مؤسسه دولتی یا شرکت دولتی مشمول مواد ۲،۱ و ۴ یا مؤسسه یا نهاد عمومی غیر دولتی مشمول ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری باشد.
علیرغم عدم سابقه انتشار اوراق جعاله در بازار سرمایه کشور، این اوراق ابزار مناسبی برای تامین مالی پروژههای پیمانکاری با قراردادهای ساخت، بهره‌برداری و انتقال (BOT)، پروژههای احداث و بهره‌برداری (مهندسی، تدارکات، ساخت و تامین مالی EPCF ) و یا احداث (مهندسی، تدارکات و ساخت EPC ) باشد.
از دیگر مزایای انتشار این اوراق، قابلیت استفاده از آن در صنعت گردشگری میباشد.
وکالت:
این اوراق بر مبنای قرارداد وکالت منتشر می‌شوند. به سبب قرارداد وکالت یکی از طرفین، دیگری را برای انجام امری نایب خود قرار می‌دهد.
موضوع انتشار اوراق وکالت عبارت است از انجام فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر معاملات موضوع عقود اسلامی در چارچوب قوانین و مقررات کشور، با هدف کسب سود از طریق خرید، فروش، اجاره، ساخت یا ایجاد دارایی، کالا یا خدمات و انعقاد قراردادهای مربوطه از محل منابع ناشی از انتشار اوراق وکالت.
شرایط موضوع وکالت:
- نیابت پذیر باشد.
- در شرع و قانون منع نشده باشد.
- معلوم و معین باشد.
- هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی و قضایی برای انجام موضوع وکالت نباشد.
با خرید اوراق وکالت، رابطۀ وکیل و موکل میان ناشر و دارندگان اوراق وکالت برقرار می‌شود. ناشر به وکالت از طرف خریداران، پول حاصل از فروش اوراق وکالت را جهت انجام موضوع وکالت، در اختیار شرکت قرار می‌دهد. کلیه هزینه‌های مربوط به انتشار اوراق وکالت، بر عهده شرکت است. شرکت به عنوان وکیل می‌تواند از محل سود ناشی از انجام موضوع وکالت، نسبت به محاسبه و دریافت حق الوکاله به یکی از روش‌های زیر اقدام کند:
- کارمزد ثابت (برحسب درصد مشخصی از مبلغ اسمی اوراق منتشر شده یا مبلغ معین)
- کارمزد عملکرد ثابت (برحسب درصدی از مازاد سود محقق شده نسبت به سود علی الحساب)
- کارمزد عملکرد پلکانی (برحسب تعریف چند پله با درصد متفاوت در حد فاصل نرخ سود علی‌الحساب و نرخ سود محقق شده)
- ترکیبی از کارمزد ثابت و کارمزد عملکرد
مزایا و کاربرد انتشار:
- امکان تامین مالی زیرمجموعههای یک شرکت پروژه محور، تامین مالی زیرمجموعههای یک شرکت مادر تخصصی و یا سرمایه‌گذاری، تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی توسط شرکت‌های تامین سرمایه به عنوان رکن بانی
بیمه اتکایی
با انتشار این اوراق سرمایه‌گذاران در تامین منابع مورد نیاز جهت پذیرش تمام یا بخشی از سبد ریسک بیمه‌ای (قراردادهای مازاد خسارت) شرکت‌های بیمه مشارکت می کنند.
سرمایه ناشی از فروش اوراق به شرکت بیمه داده می‌شود تا با آن به سرمایه‌گذاری بپردازد. این سرمایه‌گذاری باید در چارچوب آییننامۀ شماره ۹۷ شرکت‌های بیمه در موادی از این دستورالعمل که مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار باشند انجام شود.
در سازوکار فعلی اوراق در صورت بروز خسارت، این سرمایه برای پوشش تعهدات مازاد خسارت شرکت بیمه استفاده می‌شود و به سرمایه‌گذاران باز نمی‌گردد. به همین دلیل سرمایه‌گذاران این اوراق باید اشخاص حقیقی باشند.
در ازای تقبل ریسک، سرمایه‌گذاران سود علی‌الحساب در مقاطع زمانی مشخص دریافت می‌کنند. پرداخت سود معمولاً سه ماه یکبار و یا شش ماه یکبار انجام می‌شود. اصل مبلغ اوراق در سررسید بازپرداخت می‌شود. مدت عمر اوراق عمدتاً بین دو تا چهار سال است.
مزایای انتشار:
- انتقال بخشی از ریسک‌های بیمه‌ای به بازار سرمایه در شرایط تحریم به منظور مدیریت ریسک در این صنعت،
- تسهیل عملیات بیمه اتکایی و انتقال ریسک در شرکت‌های بیمه در شرایط تحریم اقتصادی،
- امکان تامین منابع مالی بیش از مبالغ قرارداد مازاد خسارت فعلی شرکت (امکان انتشار به اندازه مبالغ قراردادهای مازاد خسارت با فرض تمدید در مدت عمر اوراق)،
- امکان استفاده از فرصت سرمایه‌گذاری وجوه ناشی از انتشار اوراق و حق بیمههای دریافتی در مواد آییننامه ۹۷ بیمه مرکزی با تایید سازمان بورس و اوراق بهادار بلافاصله پس از انتشار اوراق،
ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:
- ریسک احتمال وقوع خسارت مبنای انتشار اوراق و تغییر قابل ملاحظه سود قطعی اوراق با مقدار علی‌الحساب آن،